Er is weer een #crisis, dus het duurt niet lang of er gaan Lessen Uit De Crisis Getrokken Worden. Ik neem alvast een voorschot. Elke crisis is ook een kans, en dat geldt zeker voor de coronacrisis.

De eerste les is dat we nog sterk afhankelijk zijn van olie – niet alleen voor onze industrie, maar ook voor ons financieel rendement. Al jaren wordt gewaarschuwd voor het gevaar van ‘stranded assets’ – voor de scherpe waardedalingen van fossiel-gerelateerde aandelen, obligaties en andere waardepapieren.

Wie niet tijdig die portefeuilles afbouwt, zit straks met ‘gestrande’ vermogenstitels die niet meer meevaren op de golven van het kapitalisme, maar gestrand zijn op de klippen van de energietransitie. Tot het zo ver is valt er nog goed te verdienen, moeten veel Nederlandse banken en beleggers gedacht hebben. Ze zijn in de olie, en krijgen nu de kater die erbij hoort. Een welkome zet richting decarbonisering van investeringsportefeuilles.

Een tweede les zal zijn dat de hoge schulden waar Europa, Amerika en Azië inzitten een groter financieel gevaar vormen dan de dalende aandelenkoersen en winsten die we nu zien. Een omineus teken is dat schulden sinds ongeveer 2014 exponentieel – met groeiende groeivoet – aan het toenemen zijn. Wereldwijd is er nu 180 biljoen dollar aan schuld; in 2007 was dat nog 100 biljoen.

Voorkomen moet worden dat de #coronacrisis een schuldencrisis gaat worden. Door tegenvallende inkomsten vanwege coronaravage kunnen dan veel bedrijven en huishoudens de rente en aflossing niet meer voldoen. Met hoge schulden kan dat gemakkelijk leiden tot faillissementen en ontslagen die als een sneeuwbal door de economie gaan.

In zo’n schulddeflatie wordt de economie van twee kanten in de tang genomen. Aan de aanbodkant ontrafelen productieketens; aan de vraagkant dalen investeringen en consumentenbestedingen.

Laat de coronacrisis geen schuldencrisis worden

De corona-impact zelf gaat over hoogstens een paar maanden minderen, als de besmettingen overal gepiekt hebben. De economische schade van virusbesmettingen is klein vergeleken bij de enorme kosten door financiële besmettingen die we kennen uit de vorige crisis in 2008. Slechts krachtdadig overheidsingrijpen – door banken te redden, de rente pijlsnel te laten zakken, en door massaal obligaties op te kopen – kon toen een grote schulddeflatie voorkomen.

Door hogere schulden is het gevaar van schulddeflatie nu acuter, en bovendien moeilijker te voorkomen. De ECB-rente is al negatief, de Amerikaanse rente is één procent en kan ook bijna niet meer omlaag. De Federal Reserve heeft vier biljoen dollar aan financiële assets op de balans; dat was één biljoen in 2007. De ECB heeft ruim vier biljoen euro (één biljoen in 2007), de Bank of England 600 miljard pond (100 miljard in 2007). Er kan niet veel meer bij.

Kortom: de oorzaak van de crisis is niet financieel, maar de financiële dynamiek van schulddeflatie is het grootste gevaar voor de economie. Naast het voorkomen van veel coronaslachtoffers moet alles er dus op gericht zijn dit te voorkomen. Overheden en centrale banken die nu naar hun monetair en financieel instrumentarium kijken, vinden er nog één stuk gereedschap: schuldkwijtschelding.

Zo’n ‘schone lei’ voor de economie was duizenden jaren geleden in Mesopotamië en Israël normaal. Het is zeker niet achterhaald geworden in onze tijd. De laatste grote ‘schone lei’ was in 1953. West-Duitsland kreeg toen een schuld kwijtgescholden van 15 miljoen mark, opgelopen vanwege het Verdrag van Versailles en door naoorlogse leningen. Voor nog eens 15 miljoen mark kreeg ze langdurig uitstel van betaling. Het Wirtschaftswunder was geboren.

Vandaag zijn verschillende vormen mogelijk, geen van alle pijnloos, want iedere schuld is ook iemands bezit. De grote gemene deler is een vorm van ‘helikoptergeld’. Koopkracht in de vorm van nieuw geld zal in de handen van huishoudens en bedrijven geplaatst moeten worden, zoals dat al jaren gebeurt met banken en multinationals. Zonder tegenprestatie, wellicht met als enige eis dat er schulden mee worden afgelost.

Het kan een financiële reset betekenen voor de wereldwijde economie, die de afgelopen kwart eeuw diep in de schulden gezonken is. Het zal de macht van de grote banken en investeringsfondsen breken, en de weg vrijmaken voor een nieuwe inrichting van ons financieel bestel, waarin too big to fail een onbegrijpelijke kreet uit een duister verleden wordt. Een wild scenario? Het zijn wilde tijden.

Column Economie Dirk Bezemer
11 maart 2020 – verschenen in nr. 11



Coronakansen