Echte ‘ongeschonden’ ruïnes zijn zeldzaam in Nederland. Ruïne De Nijenbeek, gelegen op landgoed De Poll in Voorst, is een prachtig voorbeeld. De historische overblijfselen vormen een onlosmakelijke eenheid met het omringende IJssellandschap.
Het eerste dat opvalt bij een bezoek aan De Nijenbeek, is de verstilde schoonheid van landschap en ruïne. Je hoort, voelt, ziet en ruikt de natuur waarin het gebouw verankerd is. De ruïne zelf roept een geschiedenis van eeuwen op. Veelbewogen eeuwen; de zware littekens uit de Tweede Wereldoorlog zijn nog duidelijk zichtbaar en maakt de historie voelbaar. Het zet je verbeelding aan het werk.
In 2015 is op Landgoed de Poll de ruïne De Nijenbeek geconsolideerd. Vele tientallen vaklieden hebben gedurende ruim 1 jaar, dag in, dag uit, met veel liefde en vakmanschap gewerkt aan de consolidatie van de Nijenbeek.
Restaureren of consolideren?
Bij de eigenaresse en de specialisten van o.a. Rijksdienst Cultureel Erfgoed kwam, voorafgaand aan de consolidatie de vraag op: hoe gaan we om met De Nijenbeek en het landschap er omheen? Hoe kunnen we die verstilde, oeroude plek behouden en ontsluiten zonder haar aan te tasten? Herbouwen of het als ruïne behouden?
Na uitgebreid onderzoek is gekozen om het gebouw consoliderend te restaureren.
Uitgangspunten: de ruïne moet ongestoord ruïne kunnen blijven en de natuurwaarden van het landschap moeten behouden blijven. Zodat ook de komende generaties volop kunnen genieten van dit trotse monument in zijn romantische omgeving.
Landschap in en rond De Nijenbeek
Ruïne De Nijenbeek ligt langs de IJssel in een zeer fraai rivierenlandschap met grote natuurwaarden. Achter De Nijenbeek wonen onder andere de bever en de visotter. De ijsvogel en de ooievaar zijn veel geziene gasten en zelfs de kwartelkoning wordt een enkele keer waargenomen.
De uiterwaarden worden op een natuurlijke manier beboerd. Geen kunstmest en bestrijdingsmiddelen, maar agrarisch natuurbeheer gericht op het behouden en versterken van de natuurwaarden. Tot begin jaren negentig werden de uiterwaarden achter De Nijenbeek nog volop ingeschaard met vee van de boeren van De Poll. De uiterwaarden zijn altijd zeer extensief beheerd. De oude woonterp en het dijkje waarover de kinderen van de Weidewaarder naar school liepen, is nog steeds herkenbaar in het landschap aanwezig.
De oudste populier van Nederland
De ruïne De Nijenbeek wordt gezelschap gehouden door de inmiddels oudste populier van Nederland. De stoere Canadese populier (populus x canadensis “serotina”) is uit 1880 en heeft een omvang van maar liefst 7,46 m. De populier groeit circa 6 à 7 cm per jaar in omvang en is op weg om de dikste boom van Nederland te worden.
De populier heeft evenals De Nijenbeek al heel wat meegemaakt. Het nodige oorlogsgeweld, stormen, regen, wind, vraatkevers en ander gespuis hebben de boom niet in z’n greep kunnen krijgen. De boom staat nog fier en levenskrachtig naast ruïne, als de poortwachter van De Nijenbeek.
Historie De Nijenbeek
Het kasteel “De Nijenbeke”, een verdedigingsburcht aan de IJssel, komt al in 1296 in geschriften voor. Destijds werd het bewoond door ridder Theodericus, ook Dirk genoemd, Heer van Nijenbeek. Het is aannemelijk dat De Nijenbeek al langer heeft bestaan, maar daarover is niets met zekerheid vast te stellen. In 1314 werd de eerste IJsseldijk langs De Nijenbeek aangelegd.
In de loop der eeuwen is er veel veranderd aan het kasteel. De vele verschillende eigenaren pasten het gebouw aan naar eigen wens en gebruik. Zo is het onder meer in gebruik geweest als verdedigingsburcht en als woning van zowel eigenaren als pachters. Na de dood van Johan Derck van Steenbergen in 1713 kwam het kasteel in het bezit van zijn zuster, Johanna Elisabeth. In 1714 huwde zij Dirck Johan van Stepraedt. Later in de achttiende eeuw raakte De Nijenbeek in verval omdat de eigenaren ergens anders woonden en het kasteel verhuurden.
In 1778 werd Willem Anne Schimmelpenninck van der Oye de nieuwe eigenaar van De Nijenbeek. In die tijd is het kasteel ingrijpend gerestaureerd. De derde verdieping, de ridderzaal, werd verhoogd en er werd een nieuwe borstwering gemetseld, waarin grote vierkante openingen waren aangebracht. Verder werden de kruisramen vervangen door schuiframen, een verandering die later weer is teruggedraaid. Ook in de tijden hierna werden regelmatig herstelwerkzaamheden uitgevoerd.
Op 12 april 1945, toen het einde van de Tweede Wereldoorlog naderde, werden de muren van De Nijenbeek door geallieerde legers zwaar bestookt. Deze legers kwamen vanaf de oostelijke oevers van de IJssel om de Duitsers die zich in De Nijenbeek ophielden te verdrijven. Bij de beschietingen verloor de toren zijn negentiende-eeuwse piramidedak. Ook het in de zestiende eeuw aangebouwde gedeelte werd totaal weggevaagd. Nadien werd een nooddak aangebracht, in afwachting van restauratie van het kasteel. Door verrotting is dit dak lang geleden ingestort.
De huidige eigenaar van De Nijenbeek is barones Antoinette van Lynden. Zij erfde landgoed De Poll met daarop de ruïne in 1991 van Jonkheer mr. F.J.C. Schimmelpenninck. Van het hele kasteel met aanbouwen resteert nu nog de geconsolideerde vierkante toren.
