Binnen het christendom zijn er verschillende stromingen te zien. Dit zijn o.a. Rooms Katholiek, Protestants en Evangelisch. In dit artikel geef ik vanuit mijn eigen visie een korte schets van verschillen en overeenkomsten tussen deze stromingen.
Volledigheid streef ik niet na. Het onderwerp is veel te uitgebreid om dat te bereiken. Wel hoop ik een klein beetje duidelijkheid te kunnen verschaffen aan mensen die hierin geïnteresseerd zijn, maar die door de bomen het bos niet meer zien.
(Dit artikel heb ik eerder elders geplaatst en nu - zoals beloofd - naar Yoors overgeheveld.)
INLEIDING: christelijke kerk stromingen
In den beginne…
“In den beginne schiep God hemel en aarde”. Zo begint de geschiedenis volgens Gods Woord in Genesis 1. In het Oude Testament zijn de joden Gods oogappel, Gods uitverkoren volk. Zij zijn de erfgenamen die de taak hebben om Gods Liefde en aanwezigheid aan de rest van de wereld te laten zien door anders te leven dan de rest van de wereld. Zij zijn als volk door God afgezonderd – dat is de betekenis van het woord “geheiligd” – van de rest van de mensheid.
Eeuwen later, aan het begin van het Nieuwe Testament, wordt Gods Zoon, Jezus Christus, geboren. Een van de vier evangeliën, waarin het leven van Jezus Christus wordt beschreven – het Johannes evangelie – begint met de woorden “In den beginne was het Woord en het Woord was bij God en het Woord was God”. Zo wordt de link gelegd tussen het Oude en het Nieuwe Testament.
Het Romeinse keizerrijk
Jezus Christus leefde in de tijd van het Romeinse keizerrijk. De wereld was onderworpen aan één wereldheerser, de keizer van Rome, die zichzelf als god zag en liet vereren. Iets wat dus regelrecht tegen Gods wil inging. Hoewel Jezus Christus zonder zonde was, werd Hij toch aan het kruis genageld om zo een wrede, pijnlijke dood te sterven. Maar op de derde dag gebeurde een enorm groot wonder: de gekruisigde en gestorven Jezus kwam uit Zijn graf tevoorschijn. Hij stond op uit de dood en toonde zo dat Gods macht groter was – en is – dan de macht van de heerser van de duisternis (satan).
Maar er ontstaat natuurlijk wel een probleem als je als mens denkt god te zijn en dan geconfronteerd te worden met Iemand die door Zijn opstanding uit de dood aantoont dat er een andere (reële) God bestaat. En als er dan ook nog duizenden mensen geloven in Zijn Godheid wordt het helemaal een probleem. Mede daardoor vond onder keizer Nero een ware slachting plaats onder christenen.
Als de kerk ontstaat
Maar waar kwamen nu al die zogeheten christenen vandaan? Wel, dat is een rechtstreeks gevolg van de opdracht die Jezus Christus aan Zijn discipelen gaf vlak voor Zijn hemelvaart. Dit is o.a. te lezen in Mattheus 28 en wordt wel het zendingsbevel of de grote opdracht genoemd. Jezus Christus zegt hier: “Mij is gegeven alle macht in de hemel en op de aarde. Gaat dan henen, maakt al de volken tot mijn discipelen en doopt hen in de naam des Vaders en des Zoons en des Heiligen Geestes en leert hen onderhouden al wat Ik u bevolen heb. En zie, Ik ben met u al de dagen tot aan de voleinding der wereld.” Daarop gingen de discipelen – Jezus Christus’ volgelingen – dus de wereld in en de vruchten daarvan plukken wij nog steeds, omdat ook nu de christenen geroepen zijn tot deze taak.
In de Bijbel vinden we in het boek Handelingen der Apostelen een beschrijving van hoe het er in de eerste christelijke gemeente(n) aan toe ging. En ook de brieven die erop volgen geven een goed beeld van het reilen en zeilen in de vroegchristelijke kerk. Een kerk waarin de eenheid nog duidelijk merkbaar was, hoewel er ook toen al de nodige discussies gevoerd werden. Op dat moment ging het vooral tussen christenen met een joodse achtergrond en met een heidense, niet-joodse achtergrond. Dit kunnen we lezen in Handelingen 15: “En sommigen, uit Judea gekomen, leerden de broeders: Indien gij u niet besnijden laat naar het gebruik van Mozes, kunt gij niet behouden worden. En toen er van de zijde van Paulus en Barnabas geen gering verzet en tegenspraak tegen hen ontstond, droegen zij Paulus en Barnabas en nog enigen van hen op zich tot de apostelen en oudsten te Jeruzalem te begeven naar aanleiding van dit geschil.”
En ook uit andere geschiedkundige documenten wordt duidelijk dat er allerlei leerstellingen naar voren komen die in feite niet met de Bijbel te verenigen zijn. “Valse leer” noemen we dat, verwijzend naar de tweede brief van Petrus, hoofdstuk 2: “Toch zijn er ook valse profeten onder het volk geweest, zoals ook onder u valse leraars zullen komen, die verderfelijke ketterijen zullen doen binnensluipen, zelfs de Heerser, die hen gekocht heeft, verloochenende en een schielijk verderf over zichzelf brengend.” Dit is overigens een belangrijke tekst, omdat er in de loop der eeuwen al veel van waar is gebleken.
DE KERK VAN ROME
Kerk en staat vallen samen
Na enkele eeuwen komt keizer Constantijn aan de macht. Tijdens zijn regeringsperiode verandert er veel voor de christenen. Omdat hij zelf tot geloof komt, worden de christenen niet langer vervolgd, maar krijgen ze zelfs een beschermde status. Zo sterk beschermd, dat het christendom het belangrijkste geloof in het keizerrijk wordt. De kerk van Rome wordt tot staatskerk, met alle privileges van dien.
En in zo’n situatie is het natuurlijk altijd de vraag hoe de mens met deze nieuwe machtspositie omgaat. Bij de joden konden de Farizeeën en Schriftgeleerden hun machtspositie destijds niet aan. Zij vielen voor de verleidingen van status, aanzien en heerschappij en werden zo in feite onderdrukkers van het volk. Zo ging het ook nu. In de loop der jaren kwam de nadruk voor de Rooms Katholieke kerk niet langer te liggen op de aandacht voor de mensen – zoals Jezus Christus Zijn bewogenheid getoond had aan de mensen in Zijn tijd – maar op aandacht voor zichzelf. Versterking van de positie van de kerk en van de leider – de Paus – werd een doel op zich. En dat is o.a. te zien aan de pracht en praal in en rond de kerkgebouwen e.d. Laten we wel beseffen dat deze pracht en praal voor ons te zien is ten koste van het welzijn van vele duizenden (arme) mensen op deze aardbol. Enkel en alleen omdat een paar machtswellustelingen – sorry dat ik het zo uitdruk – hun lusten botvierden.
Enkele Roomse leerstellingen
Maar ja, de gewone mens mag hier natuurlijk niets van zeggen, want de Paus is nu eenmaal onfeilbaar. Nog zo’n punt waarop de Rooms Katholieke leer van de Bijbel afwijkt. Is de Paus – of welke andere zalig of heilig verklaarde mens ook – werkelijk in zo’n grote mate gelijk aan God? Dit lijkt heel sterk op de positie van de keizer als god, zoals we die in het Romeinse Rijk zagen. Op zichzelf misschien nog niet zo vreemd, als we bedenken dat deze kerk min of meer is opgericht door een van die Romeinse keizers.
Veel mensen – ook in onze tijd – hebben er grote moeite mee dat er na dit leven slechts twee mogelijkheden zijn. Zo was het ook in de Rooms Katholieke kerk in de 16e eeuw. Om dit probleem te omzeilen werd ooit de leer van het vagevuur ontwikkeld. “Vagevuur”, alleen het woord al… Dat is toch al vaag…? Nee, volgens Gods Woord “is het voor de mensen beschikt dat zij eenmaal moeten sterven en dat daarna het oordeel volgt” (Hebreeën 9). Oftewel, de mens leeft één keer, sterft één keer en dan oordeelt God: hemel of hel? Onverteerbaar misschien in de ogen van vele mensen, maar de Enige rechtvaardige Rechter Die hierover mag, kan en zal besluiten is nu eenmaal God Zelf. En als Hij aangeeft dat er geen tussenwegen zijn, wie zijn wij mensen dan om iets anders te verzinnen?
PROTEST
Reformatoren
Om diverse misstanden in de Rooms Katholieke kerk aan de kaak te stellen, nam een toegewijde, gelovige monnik een opmerkelijk initiatief. Op grond van de Bijbelse brieven van de zendeling Paulus en vanwege de schrijnende toestanden die hij op zijn reis naar het grote Rome had gezien, kreeg hij de openbaring dat de Bijbel een andere leer verkondigde dan de kerk op dat moment. Zijn initiatief was dat hij een lijst met stellingen aan de deur van een Duits klooster spijkerde. Stellingen die de kerk en de wereld op zijn kop zouden zetten.
Deze monnik - Maarten Luther – vertaalde de Bijbel in het Duits, de taal van het volk in zijn land. Dit omdat de gewone mens dom gehouden werd. Men kende de taal van de Bijbel – Latijn – niet en kon dus niet toetsen of de uitleg door de Centrale Raad van Wijze Mannen - een term waarmee ik hier de Paus en de kardinalen even aanduid – juist was. De reden waarom ik deze term gebruik is overigens dat de liturgie in de Rooms Katholieke kerk zo sterk wereldwijd gelijk is, dat God niet of nauwelijks ruimte meer krijgt om specifieke noden van individuele gemeenteleden te lenigen.
Maarten Luther vond geen gehoor binnen de kerk en werd door de Paus “in de ban gedaan”. Hij vond geen plaats meer in de ene kerk, o.a. omdat hij de leer van het vagevuur en de aflaten – het kopen van een plekje in de hemel voor een overleden voorouder – alsmede de goddelijke machtspositie van de Paus aan de kaak stelde. Hij stelde dat redding slechts mogelijk was op grond van geloof (Sola Fide), genade (Sola Gratia) en Gods Woord (Sola Sciptura).
Toen Luther de kerk uit getrapt was, ontstond een nieuwe kerkelijke stroming: het protestantisme. Luther kreeg bijval van diverse mensen in Europa. Zo ook van Johannes Calvijn, die in Nederland uiteindelijk de grootste rol speelde in de reformatie. Deze protestanten brachten (in mijn woorden) God weer terug de kerk in. Onder hun bezielende leiding moesten vele beelden van “door Rome heilig verklaarde mensen” het ontgelden. Is het immers niet aan God om te oordelen of een mens “heilig“ is? Op grond waarvan mag een mens – de Paus – op Gods troon gaan zitten?
Ja, Jezus Christus openbaarde Zichzelf aan Luther (en anderen), waardoor de kerk zich weer een christelijke kerk mag noemen. Opvallend trouwens dat juist Rooms Katholieken tegenwoordig nog wel eens vragen naar de verschillen tussen Rooms Katholiek en Christendom. Is dit een erkenning dat men Jezus Christus in praktijk niet langer daadwerkelijk volgt?
Na de Zoon ook de Geest
Rond het begin van de 20e eeuw volgde een verdere vernieuwing van het geloof. Er wordt naarmate de tijd verstrijkt steeds meer duidelijk, zoals God in Zijn Woord belooft. De kennis zal meer en meer toenemen. Er wordt ook een opwekking beloofd aan het einde der tijden. En voor zo´n opwekking is het nodig dat de Heilige Geest de ruimte krijgt. Die beweging kreeg een enorme impuls in de Azuza Street in Los Angeles (USA). Daarmee begon de Pinksterbeweging.
Essentieel in de Pinkstertheologie is de rol van de gaven van de Heilige Geest in de kerk van de 21e eeuw. Het vuur van de Geest is immers niet uitgedoofd en Jezus Christus is niet dood. Die gaven staan o.a. genoemd in 1 Korintiërs 12: “Aan de een wordt door de Geest het verkondigen van wijsheid geschonken, aan de ander door diezelfde Geest het overdragen van kennis; de een ontvangt van de Geest een groot geloof, de ander de gave om te genezen. En weer anderen de kracht om wonderen te verrichten, om te profeteren, om te onderscheiden wat wel en wat niet van de Geest afkomstig is, om in klanktaal te spreken of om uit te leggen wat daar de betekenis van is.“
Gods Woord, de Bijbel, geeft in deze visie een letterlijke beschrijving van gebeurtenissen uit het verleden. Daarnaast zullen toekomstprofetieën ook zo plaats gaan vinden zoals ze beschreven staan. Waarom zouden we het immers moeilijker maken dan het is? Dus we proberen eerst te begrijpen wat er letterlijk staat. Pas als dat niet mogelijk is, kunnen we eventueel op zoek gaan naar “diepere betekenissen”.
KERKDIENSTEN / GELOOFSLEVEN
Verschillen tussen de diverse kerken zijn duidelijk waarneembaar in de kerkdiensten. Het is in dit verhaal dan ook logisch om daar nu eens naar te kijken.
De Roomse mis
En dan beginnen we natuurlijk bij de oudste van de drie die wij hier bespreken, de Rooms Katholieke mis. Wat mij hierin opvalt – en ik heb in het verleden als koorlid een paar jaar vieringen voorbereid en mede vormgegeven – is het (wellicht wat oneerbiedig gezegd) theater dat zich voor de ogen van de gemeente afspeelt. Deze uitspraak doe ik natuurlijk niet zomaar. Het is deel van de redenen voor de reformatie aan het eind van de middeleeuwen.
Maar ja, dan blijft natuurlijk nog de vraag wat ik hier zoal mee bedoel. Ik heb hierboven natuurlijk al een tipje van de sluier opgetild: beelden-/heiligenverering en een wereldwijd gelijke orde van dienst. Sterker wegen hier echter de symbolen en rituelen, die weliswaar goed zijn voor het gevoel van de mens, maar die de aandacht afleiden van waar het God volgens mij om gaat. Want hoe zouden mensen tot geloof kunnen komen zonder te horen? En hoe kunnen mensen dit horen zonder prediking van(uit) Gods Woord? En de prediking raakt helaas vaak ondergesneeuwd in deze rituelen.
Een belangrijke rol in het Roomse geloofsleven is ook weggelegd voor Maria, de moeder van Jezus Christus. Uiteraard heeft zij een unieke rol in de geschiedenis, maar zij is en blijft wel een mens van vlees en bloed, die geen verering toekomt. Deze aanbidding komt immers niemand anders toe dan God Zelf?! Overigens vindt deze moeder-kind verering zijn oorsprong in de (oorspronkelijke) heidense godsdiensten uit de gebieden die door Rome veroverd en gekerstend zijn. Hierin blijft dus in feite de afgoderij uit het verleden bewaard. En dat kan niet goed gaan, zoals wij ook al in het Oude Testament – in de tijd van de koningen - zien.
De Protestantse kerk
In de Protestantse kerken is gelukkig meer aandacht voor de prediking en heeft openlijke afgoderij geen plaats. De prediking is echter (vanouds) op theologisch wetenschappelijke leest geschoeid. Daardoor kan het zomaar gebeuren dat tijdens de kerkdiensten de gemeente wel gevoed wordt met Gods Woord, maar dat het hen niet smaakt.
Wat bedoel ik daar nu weer mee? De prediking is nog wel eens theoretisch van aard, er wordt onvoldoende aangesloten op de dagelijkse behoeften van het individu. Ook dit is wellicht een gewaagde uitspraak, maar toch… ik ervaar wat ik ervaar. Lees hierover maar in de volgende paragraaf.
De leer die gepredikt wordt – en dat is echt een serieus probleem – is hier in Nederland door Calvijn geïnspireerd. Op zich zou dat natuurlijk geen probleem hoeven te zijn, maar wanneer dit uitmondt in bijvoorbeeld een uitverkiezingsleer – waarbij de keuze uitsluitend van God afhangt - wordt het lastig. Hierdoor is de noodzaak voor de individuele mens om tot bekering te komen weggeredeneerd. En dat valt volgens mij niet te rijmen met de boodschap die Jezus meegaf aan Nicodemus, een Schriftgeleerde die dagelijks intensief met Gods Woord bezig was. In Johannes 3 staat het zo: “Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: Als iemand niet geboren wordt uit water en Geest, kan hij het Koninkrijk van God niet binnengaan.”
Oftewel, je kunt serieus voor God leven – wat natuurlijk heel positief is! – en toch niet voldoen aan de richtlijnen die God Zelf ons in Zijn Woord geeft. Hoe triest dat misschien ook mag zijn, wij kunnen het als mens nu eenmaal niet op eigen kracht. En helaas is dat waar zowel de Protestantse, als de Rooms Katholieke kerken zich te veel op richten.
Ook qua liederen in de kerk hebben velen van buiten deze beide stromingen nogal wat commentaar. Een van de aspecten die het dan moet ontgelden is het kerkorgel. Persoonlijk vind ik dat geen relevant aspect, maar het is natuurlijk wel een verschil met die derde stroming.
Evangelische en Pinksterkerken
De liederen die in de evangelische kerkwereld gezongen worden tijdens de diensten zijn over het algemeen vrolijker en vlotter van aard. Dit komt mede door de instrumenten die voor de begeleiding ingezet worden: vaak keyboard, gitaar en drum. Deze combo’s maken een andere muziekstijl mogelijk dan kerkorgels, die als instrument nu eenmaal wat trager zijn.
Veel belangrijker is echter de aard van de prediking. Deze is vaak – maar natuurlijk niet altijd – heel praktisch gericht. Bovendien is regelmatig te merken dat de prediking hout snijdt, dat mensen echt door het Woord aangeraakt worden. Dat mensen inderdaad anders de kerk uitgaan dan dat ze binnen kwamen.
En natuurlijk spelen de gaven van de Heilige Geest – zoals profetie, genezing en tongentaal – een aanzienlijke rol. Daaraan is te merken dat God daadwerkelijk aanwezig is en beweegt in de levens van mensen.
Last but not least: de waarde van het gebouw als plaats van samenkomst is anders dan bij de andere stromingen. In de Roomse en de Protestantse traditie staat het gebouw niet alleen symbool voor de kerk, maar is het vaak ook het meest essentiële bezit van de gemeente/parochie. Voor evangelische en Pinksterkerken is het natuurlijk belangrijk om een passende ruimte te hebben om samen te komen en kerkdiensten te kunnen houden.
Maar aan de andere kant wordt de gemeente, de kerk, niet gekenmerkt en gevormd door het gebouw maar door de mensen. Een kerkelijke gemeente is immers een samenvergadering van mensen die Jezus Christus als Heer erkennen. Als het goed is, ontstaat er een soort familieband tussen de gemeenteleden onderling èn met God als hun Vader.
TOT BESLUIT
Zo ben ik aan het einde gekomen van dit artikel. Mochten er vragen of opmerkingen zijn, laat het dan gerust weten. Dan ben ik vanzelfsprekend van harte bereid daarmee aan de slag te gaan. Wie weet kan dit een handvat zijn voor mensen die hun weg met God willen gaan.
