Narcistische karaktertrekken komen behoorlijk vaak voor (egocentrisme, behoefte aan bewondering, onverdraagzaamheid tegenover kritiek); maar dat wil nog niet zeggen dat dergelijke eigenschappen pathologisch (ziekelijk) van aard zijn. Het overkomt ons allemaal wel eens dat we iemand manipuleren om onze zin te krijgen, en we hebben allemaal wel eens, tijdelijk, vreselijke haatgevoelens gekend. 

Wat ons onderscheidt van mensen met een ziekelijke instelling, is dat dit gedrag of deze gevoelens kortstondige reacties waren en dat ze gevolgd werden door spijt of wroeging. Het begrip "pathologisch" impliceert in dit verband een strategie van "gebruikmaking" (of uitbuiting) en vervolgens "destructie" van de ander, zonder dat daarbij enig schuldgevoel komt kijken.

Een spiegelrelatie

Het leven van een pathologisch narcist bestaat uit het zoeken naar de eigen weerspiegeling in de blikken van anderen. Die ander bestaat niet als individu, maar slechts als spiegel (zie het plaatje hierboven!). 

De narcist is eigenlijk een pseudo-persoon die een illusie wil wekken om de eigen leegte te maskeren. Het is zoals onder het kopje "oorzaken van narcisme" beschreven, iemand die nooit erkend is als menselijk wezen en die zich genoodzaakt ziet, een stelsel van spiegels om zich heen te zetten om zichzelf de illusie van een bestaan te verschaffen.

Leegte

Alles begint met, en vindt zijn verklaring in die lege persoon, een holle weerspiegeling met een inhoudloze binnenkant, zoals een robot die is gebouwd om het leven na te bootsen en de functies van een levend wezen uit te voeren zonder dat hijzelf leeft. 

Als een vampier heeft de lege narcist de behoefte zich te voeden met de substantie van anderen. De narcist heeft deze substantie, het wezen van de ander, nodig om zijn eigen leegte op te vullen. 

Hij keert zich van die leegte af door zich de kwaliteiten die de ander bezit, toe te eigenen. 

Maar op den duur wordt de substantie (het wezen) van die ander een geduchte vijand want die maakt zijn eigen leegte juist zichtbaar.

Afgunst

De narcist is zeer jaloers op mensen die wél het nodige bezitten om tot zelfontplooiing te komen. 

Afgunst is eigenlijk een gevoel van begeerte, van wrokkige irritatie bij de aanblik van het geluk en verworvenheden van anderen. De verworvenheden waar het hier om gaat zijn maar zelden materiele verworvenheden. Het zijn morele kwaliteiten, die moeilijk te stelen zijn: levenslust, gevoeligheid, een talent voor communicatie, creativiteit, muzikale of literaire gaven... 

Deze afgunst kent twee tegenpolen: enerzijds het egocentrisme en anderzijds de pathologische behoefte om de persoon op wie de narcist jaloers is, schade te berokkenen. De narcist kent een gevoel van inferioriteit ten opzichte van die persoon, die bezit wat de narcist begeert. 

Het ziekelijke zit 'm in het feit dat de narcist eerst zal proberen die verworvenheden zich toe te eigenen om ze daarna bij de ander te vernielen. 

Zodra bijvoorbeeld de partner een idee oppert, worden de zaken zó gedraaid dat het geopperde idee niet langer afkomstig lijkt van de partner, maar van de narcist. 

 Als hij niet zo verblind was door angst en haat, kon hij binnen een relatie van gelijkwaardige gedachtenwisseling leren hoe je enkele van die gaven verwerft. Maar daarvoor is een bescheidenheid nodig die narcisten niet bezitten.

Megalomanie (grootheid)

Narcisten stellen zich vaak op als ijkpunt voor de waarheid, als norm voor goed en kwaad. Vaak wordt hen een moraliserende, superieure, afstandelijke houding toegeschreven. Ze verlangen dat anderen zich voor hen interesseren, alles komt hun toe, ze hebben overal recht op. Ze leveren kritiek op iedereen, vaak op een insinuerende, bedekte wijze maar ze tolereren geen enkele kritiek van buitenaf. Ook als ze niets zeggen, voelt de ander zich betrapt. 

Tegenover die wereld van macht verkeert het slachtoffer noodgedwongen in een wereld vol falen. Het aantonen van andermans fouten is voor de narcist een manier om het eigen falen niet onder ogen te hoeven zien.

Die angst om te falen is van een psychotische orde van grootte. De narcist is enorm bang dat zijn "zelf" dat gebaseerd is op leegte en spiegels, uiteen zal vallen (desintegratie).

Afwijzing van verantwoordelijkheid

Narcisten verdedigen zich tegen deze angst via projectiemechanismen. Hun problemen en hun angst om te falen worden afgewenteld op anderen. Zichzelf zullen ze niet in twijfel trekken en ze verdedigen zich door de werkelijkheid te ontkennen. Omdat ze zelf onmogelijk verantwoordelijk kunnen zijn, constateren ze dat het wel aan de ander móet liggen. Iedere vorm van leed, iedere twijfel wordt op zeer manipulatieve wijze buitengesloten en de narcist is hierin zó medogenloos dat de ander onvermijdelijk de schuld op zich neemt. 

Omdat ze zo bang zijn voor verantwoordelijkheid kunnen narcisten moeilijk beslissingen nemen in het dagelijks leven. Ze zijn in geen enkel opzicht autonoom, ze kunnen niet buiten de ander want die moet in hun plaats verantwoordelijkheid nemen. Tegelijkertijd weigeren ze in te zien dat ze zich vastklampen aan de ander want dat inzicht zou kunnen leiden tot een negatief zelfbeeld. 

Ook hier komt weer de paradox van pathologisch narcisme naar voren; ze nemen een geweldadige houding aan tegenover een partner die mild is en zich (tijdelijk) opstelt als 'ouder' die troostend de verantwoordelijkheid overneemt. 

Als die partner daarentegen hier niet in meegaat en de narcist verantwoordelijk houdt, wordt zij beschouwd als vijandig en afwijzend.

Paranoia (wantrouwen)

Zoals we gezien hebben is pathologisch narcisme een houding waarmee angst kan worden vermeden door alle negatieve zaken naar buiten te projecteren. Dit is een verdediging tegen geestelijke desintegratie. 

Door de ander aan te vallen probeert de narcist voornamelijk zichzelf te beschermen. En waar schuldgevoelens naar boven zouden kunnen komen, wordt een ondraaglijke psychotische angst geboren die met geweld op de zondebok wordt geprojecteerd. Die zondebok is de grote vergaarbak voor alles wat de agressor, de narcist, niet kan verdragen.Aangezien ze zelf als kind hebben moeten leren zich te beschermen, hun eigen persoonlijkheid op te delen in een 'normaal' en een gekwetst deel, blijven narcisten op een gefragmenteerde wijze functioneren. 

De wereld is verdeeld in goed en kwaad. Daar ze zich machteloos voelen vrezen ze de almacht die ze bij anderen menen te zien. Ze koesteren een groot wantrouwen jegens die anderen en denken hun een kwaadwilligheid toe die niets anders is dan een projectie van hun eigen kwaadwilligheid. 

Het slachtoffer spant zich tot het uiterste in, maar niets is ooit goed genoeg

. Narcistische persoonlijkheden zijn nooit tevreden of gerustgesteld en bevinden zich dus naar eigen mening altijd in de positie van het slachtoffer.

Psychisch geweldAls dit mechanisme goed werkt, is de haat die ze projecteren op een tot prooi geworden doelwit voldoende om de innerlijke spanningen te kalmeren en kunnen ze zich elders gaan profileren als "aangenaam gezelschap"!!! 

Vandaar de verbazing of zelfs de ontkenning van mensen die horen over de hardvochtige handelwijze van lieden uit hun omgeving die zich tot nu toe alleen van hun beste kant hadden laten zien. 

De getuigenissen van slachtoffers komen dan totaal niet geloofwaardig over. 

Maar wat zij niet weten is dat het conflict met een narcist nooit in een openlijke strijd wordt gevoerd. 

In het volgende onderwerp zal ik het psychisch geweld dat zij in verschillende fasen gebruiken om de ander aan zich te onderwerpen, beschrijven

. (De hierboven beschreven kenmerken van pathologisch narcisme zijn gebaseerd op het hoofdstuk "De Agressor" uit het boek "Psychisch geweld in het dagelijks leven" van Marie-France Hirigoyen).