De klimop (Hedera helix L.) werd al in de oudheid gebruikt bij rituelen. In Egypte was de klimop gewijd aan Osiris. Ook bij andere mythologische figuren wordt de klimop genoemd. Zo werd de plant onder andere geassocieerd met de Griekse god Dionysos of zijn Romeinse evenknie Bacchus, beiden god van de wijn. Dionysos leerde in de klassieke oudheid de mensen hoe ze de wijnstok moesten kweken. Op afbeeldingen van hem is vaak de wijnstok te zien, maar ook klimop komt daarop voor. Dionysos en zijn gevolg hebben een krans van klimopbladen om hun hoofd en om Dionysos’ staf en de wijnbeker slingert een klimoprank, opdat hij minder gauw beschonken zou raken. Daarmee zijn de wijnstok en klimop beide attributen van Dionysos geworden. Klimop en wijnstok hebben zo een mythologische verbinding gekregen, maar ook hun blad (drie- tot vijflobbig) vertoont een zekere overeenkomst.

Inhoudsstoffen en werking
Zoals vele andere planten heeft klimop inhoudsstoffen die een gunstige of juist nadelige uitwerking kunnen hebben in of op het menselijk lichaam. Jonge uitlopers en gedroogd blad werden al in het oude Egypte en Griekenland toegepast tegen hoofdpijn. Bladextracten waren slijmoplossend, zweetdrijvend en koortsdrukkend en er werden magische krachten aan toegeschreven. Het zou bij uitwendig gebruik helpen bij builen en blauwe plekken. Dit sluit aan bij het hedendaagse volksgebruik van klimop in de
wondverzorging als omslag bij brandwonden en zweren [6].

Tegenwoordig gaat het in de fytotherapie vooral om het gebruik van droogextracten die worden toegepast bij hoest als gevolg van longproblemen [7]. Het extract heeft een antiseptische, mucolytische en ontstekingsremmende werking die waarschijnlijk berust op de aanwezigheid van saponinen, met name alfa-hederin in het blad [8]. Daarnaast wordt het inwendig gebruikt als pijnstiller tegen krampen [6].

Naast bovengenoemde positieve eigenschappen kan het gebruik van klimop ook negatieve effecten hebben. Bij een te hoge concentratie van in de plant aanwezige saponin-glycosiden (waarvan de belangrijkste alfa-hederin, hederasaponin C en hederasaponin D zijn) kan er bij inname sprake zijn van vergiftigingsverschijnselen. Vooral bladeren en bessen bevatten genoemde stoffen. Het eten van grote hoeveelheden bessen leidt daarbij tot braken, diarree, koorts en stuipen. De bessen zijn erg bitter en
nodigen niet uit tot consumptie [9]. Het eten van bladeren kan leiden tot krampen. Contact met het plantensap uit de bladeren – bijvoorbeeld bij snoeiwerkzaamheden – kan leiden tot dermatitis; hiervoor wordt de stof falcarinol verantwoordelijk gehouden [10]. Er zijn twee gevallen beschreven waarbij inname van een extract van de plant leidde tot een anafylactische, sterk allergische shock [11].

Symboliek
In de klassieke oudheid had klimop behalve op het fysieke vlak (leverprotectie) ook symbolisch een beschermende functie. De plant had eigenlijk een dubbelrol: hij was het symbool / zinnebeeld van dronkenschap maar gaf ook bescherming tegen dronkenschap omdat het blad de wijn onschuldig zou maken [12]. Daarnaast zou hij aan de mens goddelijke vermogens schenken in de vorm van helderziendheid en profetie. Of was die profetie een uiting van dronkenschap?
In de middeleeuwen zouden door het dragen van een klimopkrans heksen te herkennen zijn. Klimop is ook het zinnebeeld van liefde. Daarbij gaat het om eigenschappen zoals onsterfelijkheid, trouw, gehechtheid, vasthoudendheid, blijvende affectie en vriendschap. Het groenblijvende karakter en de hechtende eigenschappen van klimop ondersteunen deze toegedichte eigenschappen [13].

Referenties
1. Blöte-Obbes MC. De geurende kruidhof. W. de Haan, Utrecht, 1941.
2. Van der Meijden R. Heukels’ Flora van Nederland, 23ste druk. Wolters-Noordhoff, Groningen, 2005.
3. Lanjouw J (red). Compendium van de Pteridophyta en Spermatophyta. Oosthoek´s Uitgeversmaatschappij NV, Utrecht, 1968.
4. Voskuil J, Smit D. Het Groene Boek. Encyclopedie van bloemen en planten. Lekturama,1987-1990.
5. Van de Laar HJ. Klim-, lei- en slingerplanten. Floraprint, Lisse, 1998.
6. De Cleene M, Lejeune MC. Compendium van rituele planten in Europa. Mens en Kultuur, Gent, 1999.
7. European Medicines Agency. Community herbal monograph on Hedera helix L., folium. 2011.
8. European Medicines Agency. Assessment report on Hedera helix L., folium. 2011.
9. De Cleene M. Giftige plantengids, herziene tweede druk. Thieme, Baarn, 1989.
10. Paulsen E, Christensen LP, Andersen KE. Dermatitis from common ivy (Hedera helix ssp. helix) in Europe: past, present and future. Contact Dermatitis2010;62(4):201-9.
11. Morfin-Maciel BM, Rosas-Alvarado A, Velázquez-Sámano G. Anaphylaxis due to ingestion of ivy syrup (Hedera helix L.). Report of two cases. Rev Alerg Mex 2012;59(1):31-6.
12. Meulenhoff J, Nijhuis S. Planten en hun legenden. WBOOKS, Zwolle, 2012.
13. Cooper JC. Geïllustreerde encyclopedie van traditionele symbolen. Synthese, Rotterdam, 2001 (Nederlandse editie).
14. Holzinger F, Chenot JF. Systematic review of clinical trials assessing the effectiveness of ivy leaf (Hedera helix) for acute upper respiratory tract infections. Evid Based Complement Alternat Med 2011;2011:382789;doi:10.1155/2011/382789.
15. Lenaghan SC, Burris JN, Chourey K, Huang Y, Xia L, Lady B, Sharma R, Pan C, LeJeune Z, Foister S, Hettich RL, Stewart CN, Zhang M. Isolation and chemical
analysis of nanoparticles from English ivy (Hedera helix L.). J R Soc Interface 2013;
10(87):20130392;doi:10.1098/rsif.2013.0392.
16. Huang Y, Lenaghan SC, Xia L, Burris JN, Stewart CN, Zhang M. Characterization of
physicochemical properties of ivy nanoparticles for cosmetic application. J Nanobiotechnology 2013;11(3);doi: 10.1186/1477-3155-11-3.
17. Yi S, Xia L, Lenaghan SC, Sun L, Huang Y, Burris JN, Stewart CN, Zhang M. Biosynthesis of gold nanoparticles using English ivy (Hedera helix). J Nanosci Nanotechnol. 2013;(13)3:1649-59.

#klimop #Hedera #geneeskruiden