De verhalenheks

@deverhalenheks1108 · 12 Dec 2021

Follow Following

Over kerstbomen en kerstballen.

Velen van onze huidige kersttradities hebben vaak hun oorsprong in een veel verder heidens gebruik ... zo ook deze 2 tradities.
In bijna alle culturen vind je de boom als symboliek van godsverering terug, het is dus helemaal niet enkel een christelijk gebruik.
In het Assyrische Rijk speelde dennen al een belangrijke rol in de verering van Godin Astarte. In het oude Egypte gebruikte men palmbomen voor de verering van boomgod Osiris, terwijl men in het oude Babylon reeds bomen versierden met dingen die de zon, maan en sterren voorstelde. In de Indiase cultuur vierde men rond 25 december de geboorte van de lichtgod.

Tijdens het Saturnaliafeest in het oude Rome gaf men elkaar reeds kleine cadeautjes en liet men de slaven tijdelijk vrij. Later vierde  men op 26 december Natalis Solis Invicti, de geboorte van de zonnegod Apollo. Toen de Romeinse keizer Constantijn I in 312 na een mystieke ervaring op het slagveld  zich tot het christendom bekeerde, bepaalde hij dat kerstmis in het Romeinse Rijk op 25 december gevierd diende te worden, het feest van Apollo. Zo werd in 354 het Kerstfeest voor het eerst gevierd in het Romeinse Rijk met de reeds gekende heidense gebruiken. Historisch gezien was dat niet de geboortedatum van Jezus, maar het paste wel binnen de reeds bestaande gebruiken.

Op 21 december vierden men ten noorden van de Alpen het Joelfeest. De kwade geesten werden met vuur en veel kabaal verjaagd en men versierde de huizen met groenblijvende takken die voor de vruchtbaarheid symbool stonden.
Kaarsen diende om de overledenen in in midwinternachten te helpen hun weg terug naar huis te vinden. Ook stak men grote vuren aan om de overwinning van de donkerste periode te vieren en zo de zon terug uit te nodigen.

Sinds de Middeleeuwen werd midwinter gevierd met het binnenhalen van takken die men daar tot bloeien bracht (Barbaratakken). Zij zorgden voor bescherming tegen het kwaad en stimuleerden vruchtbaarheid. Later versierde men de huizen met groen-
blijvende takken van hulst, den, spar, taxus, buxus en laurier. In Silezië en de Elzas hing men koekjes en fruit in de bomen of versierde deze met kaarsen in de vorm van walnootdoppen gevuld met olie.
De Nederlandse schippers hingen vroeger sparrenboompjes hoog in hun masten in de hoop zo weer veilig thuis te komen voor Kerstmis.
In 1605 wordt uit Straatsburg bericht dat er in een huiskamer een dennenboom geplaatst en met gekleurd papier, appels en gouden sterren behangen was. Op de markt werden hulst -en taxustakken en buxuskransen verkocht.
De wintertak was in feite de voorloper van onze kerstboom.

In 1841 liet de Engelse Prins Albert, echtgenoot van Koningin Victoria, een grote sparrenboom naar Duits voorbeeld optuigen. Dit was het begin van een nieuw kerstritueel, eerst voor de adel, later ook voor gewone burgers. In Nederland verscheen de versierde kerstboom voor het eerst rond 1850 in zondagsscholen en vrijzinnig protestantse gezinnen, terwijl  hij door katholieke kringen tot de Tweede Wereldoorlog als heidens afgewezen werd.
In de 19e eeuw protesteerde het Vaticaan tegen de invoering van dit 'heidens' gebruik.
In 1891 wordt de eerste kerstboom voor het Witte Huis opgesteld.
Vanaf 1900 vinden we overal in de christelijke wereld, bij de gezinnen en in openbare gebouwen, versierde en verlichte kerstbomen. Het heidense symbool wordt nu gecombineerd met de christelijke kerststal.

De kerstbal is ook terug te voeren naar de tijd van het midwinterfeest. Men dacht toen dat je ongeluk kon uitbannen door glimmende voorwerpen op te hangen. Kwade geesten en heksen zouden namelijk bang zijn voor spiegels en zodoende boden de opgehangen objecten bescherming tegen dit kwaad.
Deze geloofsovertuiging bleef lang bestaan en in de achttiende eeuw werden heksenballen gebruikt. Heksenballen lijken sterk op onze moderne kerstballen. Ze werden gemaakt in het achttiende-eeuwse Engeland om kwade geesten af te weren. Omdat heksen geen spiegelbeeld zouden hebben, dacht men in de weerspiegeling van de ballen heksen te kunnen herkennen. Sommigen dachten ook dat vanwege de mysterieuze verbuiging van het licht, boze krachten werden afgeschrikt. Zodra een heks of boze geest de bal aanraakte, werd hij of zij gevangen in de heksenbal. Ze werden opgehangen voor het raam, zodat het kwaad buiten de deur zou blijven. Met de geleidelijke afname van het bijgeloof in de negentiende eeuw werden deze heksenballen steeds vaker gebruikt als decoratie. Het is dus zeer aannemelijk dat de Oost-Europese glazenblazers zich baseerden op deze ornamenten uit de achttiende eeuw.

Voordat de kerstbal geïntroduceerd werd, hing men papieren slingers, appels en figuurtjes in de boom. Dankzij de opkomst van de glasblazerij in Oost-Europa in de negentiende eeuw kwam hier verandering in. In 1831 blies glasblazer Linder uit de Vogezen de eerste glazen kerstbal. In die tijd werden er voornamelijk appels gebruikt als decoratie in de Vogezen, maar door grote droogte die winter waren appels en noten een schaarste. De glasblazer besloot een grote kraal te blazen. De inspiratiebron hiervoor was waarschijnlijk de oudere heksenbal. De kerstbal was geboren. Zijn idee veroverde vervolgens de wereld.

De piek in de boom is altijd iets heel speciaals en wordt meestal aan het eind van het kerstboom decoreren bovenop de boom gezet. De eerste pieken waren stervormig en is een christelijk element dat bij de hele decoratie is bijgevoegd. Deze ster verwijst namelijk naar de ster van Bethlehem die de 3 wijzen de richting wees. In de meeste Angelsaksische landen wordt de ster nog altijd gebruikt.

Hoe komt het dan dat wij hier in deze contreien zo een typische piek hebben. Wel sommigen zien er nog steeds een schitterende ster in. Anderen vinden het meer op 2
gespietste appels lijken en daarmee de traditie van het Joelfeest of de Germaanse midwinternacht in ere houden.
Feit is dat onze piek pas verscheen in de 19de eeuw met de opkomst van de glasblazerij. Daarvoor hadden ze gewoon de techniek niet om deze piek te maken.

Foto 1: pinterest
Foto 2: eigen foto