Wat wordt er met Carnaval gevierd?

In verschillende blogs met de begintitel "Vier je feestje! Weet wat je viert" zal ik uitleggen wat gevierd wordt tijdens het desbetreffende feest. Het valt mij op dat veel mensen feestjes vieren zonder te weten WAT er nu eigenlijk gevierd wordt. Ik vel geen oordeel of het wel of niet passend is om deel te nemen aan een viering als je de oorsprong niet kent maar ik vind wel dat je op z'n minst moet weten wat er gevierd wordt. Tegenwoordig heeft iedereen het over traditie maar kennen veel mensen de oorsprong van die tradities niet. Ik denk dat als we ons weer bewust worden van de oorsprong van de tradities en de feestjes die we vieren dat we elkaar weer veel beter gaan begrijpen. Vier elk feestje dat je vieren kunt! Vier het leven ......... en ook al is het dan niet "je eigen feestje" weet op z'n minst wel WAT er gevierd wordt en doe er dan vooral lekker aan mee of niet natuurlijk. Dat is aan jezelf.

Oorsprong van Carnaval

Carnaval is van oorsprong een katholiek feest. Er wordt het begin van het vasten mee gevierd. De vastenperiode is de periode van veertig dagen voor Pasen ( hier kun je lezen wat met Pasen gevierd wordt:), die begint op Aswoensdag. Om de vastenperiode goed te kunnen 'overleven' wordt in de dagen voor Aswoensdag een feest gevierd; Carnaval!

Van oudsher was het een eetfestijn, omdat het de laatste mogelijkheid was zich te buiten te gaan voor de 40 dagen vasten, waarin men zich beperkte tot het minimaal noodzakelijke. Op vette dinsdag - dat is de dag voor Aswoensdag - werd al het vet wat er in huis was opgemaakt omdat het anders zou bederven. De vasten is ter herdenking van de 40 dagen die Jezus volgens het Nieuwe Testament in de woestijn vastte en tevens ook tot bezinning op de christelijke kernwaarden.

Het carnavalsfeest bestaat al langer dan de christelijke traditie en de kerk het gemakkelijker gevonden het heidense Carnaval in een katholieke traditie om te zetten dan het uit te bannen. Dit was overigens ook met andere voorchristelijke feesten gebeurd zoals Kerstmis dat oorspronkelijk een ‘heidens’ midwinterfeest was.

Waar komt het woord ‘carnaval’ vandaan?

Carnaval komt van het Latijnse woord ‘carne vale’ wat “vaarwel aan het vlees” betekend. Een andere mogelijke verklaring voor de term is het eveneens Latijnse carrus navalis dat scheepswagen betekent en dat zou verwijzen naar rondtrekkende groepen in de carnavalsstoet in een als een schip ogende wagen of kar, het zogenaamde narrenschip, maar ook kan slaan op het schip waarmee de god van de zee der Kelten/Germanen uit het noorden kwam om deel te nemen aan de winterfeesten.

De Romeinen vierden het feest van de saturnalia. Dit feest had veel kenmerken van het hedendaagse Carnaval had zoals drink en eetgelagen, een soort prins Carnaval en vermommingen en optochten door de straten.

Blauwe Schuit

In de 15e eeuw mochten alleen “wie in gebreke gebleven waren” aan boord van de “carrus navalis”, de zogenaamde Blauwe Schuit: hoge geestelijken die achter de vrouwen aan zaten, dronkenlappen, verarmde edelen enz. Blauw was al van oudsher de kleur van het bedrog. Rondtrekkende gezelschappen voerden bovendien wagenspelen op waarin getoond werd hoe het de mens zou vergaan als hij de tien geboden of de sociale leefregels niet naleefde. Tegenwoordig “vaart” er in sommige steden en dorpen nog steeds een blauwe schuit maar ik waag me er niet aan of degenen die tegenwoordig meevaren nog steeds vallen onder degenen “wie in gebreke gebleven waren”

Carnaval is een omkeringsritueel

Carnaval is ook een omkeringsritueel, waarin maatschappelijke rollen worden omgedraaid en normen over gewenst gedrag worden opgeschort. Dat zie je terug in de kostuums die gedragen worden met carnaval en in het feit dat prins Carnaval de sleutel van de stad krijgt van de Burgemeester (niet in alle plaatsen gebeurd dat overigens). Vanaf de Middeleeuwen werd carnaval ingezet om misstanden binnen maatschappij aan de kaak te stellen. Met optochten werd onrecht in de maatschappij op een ludieke manier verbeeld, er werd ketelmuziek (het slaan op potten en pannen) gemaakt om aandacht te vragen voor overtreding van de regels en er werden spotvorsten aangesteld om het wangedrag van de rijken en notabelen te tonen. Maskers en narrenkappen gaven een zekere mate van anonimiteit en de kans om uit te drukken wat mensen op hun hart hadden. Men trachtte een parodie op de werkelijke wereld en daarnaast een nieuwe ideale wereld te schetsen tijdens het carnaval, door een omgekeerde wereld te bewerkstelligen. Mondaine steden werden omgevormd tot plattelandsgemeenten en de boer (in de stad normaal gezien als onredelijk en onbehouwen wezen) werd gezien als de ideale burger (het dragen van een boerenkiel met carnaval komt hier vandaan). Kerkelijke en politieke leiders waren natuurlijk niet blij met de creatie van een omgekeerde wereld vanwege de kritiek op hun leiderschap.

Maar wat is dan Vastenavond?

Vastenavond is eigenlijk de dinsdag tijdens het carnavalsfeest, de avond van vette dinsdag dus. De allerlaatste minuutjes van het feest. Op klokslag 0.00 uur is het carnaval afgelopen waarbij ieder eigen stad of dorp het carnaval op eigen wijze afrond. In Brabant worden het woord Vastenavond ook wel gebruikt i.p.v. carnaval net als overigens in Limburgse dialecten waar ze spreken van “vasteloavend” of een variant erop.

Hoelang duurt Carnaval?

Officieel duurt het feest Carnaval van zondag tot en met dinsdag. Tegenwoordig wordt Carnaval echter al eerder gevierd, vaak begint het al op donderdag. Er is echter ook sprake van een Carnavalsseizoen, dat op 11 november (de elfde van de elfde) om 11:11 uur begint. In Nederland wordt deze start van het seizoen in iedere Carnaval vierende stad of dorp met een zekere ceremonie gevierd. Het getal 11 is van oudsher het getal van de dwazen en narren en duikt veel op in het Rijnlandse en Limburgse Carnaval.

Het getal elf

Het getal 11 een grote rol bij het carnavalsfeest. 11 is het getal van de gekken want men geloofde dat je gek wordt als je door een elfje gebeten wordt. 11 November is de Gekkendag en carnaval is het feest om gek te doen, om te “faseln” om het met een woord uit de Middeleeuwen te zeggen. Van dit woord is dus niet alleen “vasten” maar ook “bazelen” (onzin uitkramen) afgeleid. Het getal 11, twee énen naast elkaar, is net als het dragen van maskers en vermommingen een teken van gelijkheid. Het getal elf heeft een speciale betekenis in het carnavalsgebeuren. Op de elfde van de elfde maand benoemen carnavalsverenigingen een Raad van Elf en kiezen zij een nieuwe Prins Carnaval. Sommigen stellen dat de elfde van de elfde maand een wezenlijke datum is omdat hij exact 44 dagen voor Kerstmis valt. Elf november is ook de feestdag van St. Maarten. Volgens anderen is het getal elf afgeleid van het Oudgermaanse ‘alf’, een lucht- of watergeest. Het begrip ‘alfsch’, dat al uit de middeleeuwen stamt, betekent zot of dwaas. ‘Alfen’ is schertsen, iemand beetnemen.

Prins Carnaval

Prins Carnaval is een combinatie van het oeroude Babylonische gebruik om een tijdelijke koning aan te stellen tijdens festiviteiten (om later te offeren) en de aanstelling van Middeleeuwse spotvorsten. In het huidige carnaval heeft de Prins geen relatie meer met deze tradities en is hij vooral voorganger in de festiviteiten geworden.

Goethe, een Duitse schrijver, had een boekje geschreven over de Romeinse carnaval die hij gezien had in 1788. Dit boekje bracht de schrijvers op verschillende ideeën en sommige personen die in dit boek voorkwamen liepen ook mee in de optocht van Keulen. De schrijvers wilden net zo een mooie stoet door de stad laten gaan en daarmee hun nieuwe baas (Pruisen) voor gek zetten. Het hoogtepunt van deze optocht was de wagen van "Held Karnaval". Held Karneval wordt vanaf 1870 prins carnaval genoemd. Hij draagt een middeleeuws pak dat lijkt op het kostuum van de keizer van het Habsburgse Rijk. Net zoals een echte keizer heeft ook een prins carnaval een hofhouding met een nar (die mensen moet laten lachen), een minister en een raad (De raad van 11). De Held werd vroeger begeleid door soldaten die het uniform droegen van de beschermers van de stad (voormalige Keulse stadsgarde). Vaak worden steden en dorpen tijdens carnaval overgedragen aan het gezag van Prins Carnaval, bijgestaan door de Raad van Elf.

Waar wordt Carnaval gevierd?

Het carnavalsfeest wordt in Nederland vooral ten zuiden van de grote rivieren (Maas, Waal en Rijn) gevierd. Sommige steden en dorpen hebben tijdens de carnavalstijd zelfs een alternatieve naam (bijv. ‘s-Hertogenbosch wordt Oeteldonk, Breda wordt Kielegat en Bergen op Zoom wordt Krabbegat). Omdat carnaval een van oorsprong katholiek feest is kun je zeggen dat het in de katholieke gedeeltes van Nederland wordt gevierd.

Carnaval tegenwoordig

Het moderne carnaval is betrekkelijk jong (zo'n driekwart eeuw oud) en tot stand gekomen door het samenrapen en aanpassen van vroegere tradities uit verschillende tijdsperiodes, waarmee men een mooi feest kon creëren

Ondanks de minder sterke link met het katholicisme doordat veel mensen niet meer vasten is de gangbare opinie nog steeds dat de dagen voor Aswoensdag gebruikt moeten worden om nog even te genieten voordat een periode van bezinning aanbreekt.

Kostuums spelen hierin nog steeds een grote rol, omdat zij helpen bestaande sociale rangen te doorbreken. Mensen krijgen de kans om voor een paar dagen contact te leggen met iedereen die ze op straat tegen komen. Door moderne ontwikkelingen speelt het carnaval niet langer een sleutelrol in het aan de kaak stellen van misstanden in de maatschappij al gebeurd dit wel nog steevast in de optochten.

Buutteredner

Een ander carnavalsfenomeen is het tonpraote of buutterednen waarbij de tonpraoter of buutteredner een cabaretesk houdt waarin een persoon in “een ton staat” en een satirisch verhaal vertelt met een dubbel laag.

Carnaval ................. een feest zo divers als de kostuums die er gedragen worden. Carnavalisten die dit lezen zullen vast een heleboel missen. En ze hebben gelijk. Ik dit stukje mist ook nog flink wat. Ik heb ervoor gekozen om de meest gangbare zaken aan te kaarten om er wat over te vertellen. Het Carnavalsfeest in Limburg verschilt van het feest in Brabant, maar ook in Limburg zijn er onderling grote verschillen. Zo heeft niet elke stad een carnavalsprins bijvoorbeeld. In de ene plaats mag hij wel getrouwd zijn en in de ander plek moet je vrijgezel zijn om prins Carnaval te kunnen worden. Er zijn ook plaatsen die hebben een carnavalsprinses of alleen een jeugprins en - prinses. Het hele kindercarnaval is niet aan bod gekomen, de Damen- en Herrensitzoengen ook niet of de Auw wieverballen ( de oude wijven ballen). Er zijn plaatsen die organiseren een Galabal. Er zijn plaatsen die een standbeeld of een toren een carnavalskostuum aantrekken. Ook heb ik niks gezegd over het carnavalseten ......... zo zijn nonnevotten (strikken) en Berliner bollen een lekkernij die gek genoeg voornamelijk alleen met carnaval gegeten worden. Ook besteed ik geen aandacht aan de beeldvorming die vooral bij de mensen van boven de rivieren leeft over het veronderstelde losbandige gedrag tijdens carnaval. Of aan de "11 regels voor Hollanders" die vaak opgesteld worden als leidraad voor gepast en ongepast gedrag tijdens de carnavalsdagen. Oordeel zelf maar!

Ik hoop dat mensen die geen idee hebben wat die "zuiderlingen" nou tijdens carnaval zoal doen een beeld hebben gekregen van wat het feest nou inhoud en waar het vandaan komt. En de carnavalisten die dit stuk gelezen hebben: mocht ik echt iets vergeten zijn wat er ECHT nog bij vermeld moet worden .............. ik hoor het graag van je.